De griepprik: feiten en fictie
Griep
Geschreven door Redactie- Geplaatst op 16 oktober 2016
- 0 reacties
Geschreven door RedactieHoewel overheden ouderen en kwetsbare groepen nog altijd oproepen voor hun jaarlijkse griepprik, stapelt het bewijs dat het vaccin niet werkt zich steeds verder op.
De campagne ter bescherming van de kwetsbaren komt ieder jaar weer goed op stoom. In Nederland kreeg elke 60-plusser een oproep van zijn huisarts om een griepprik te komen halen. In Groot-Brittannië voerde de National Health Service (NHS) campagne voor de griepprik onder de titel Flu Safe. Die berustte op twee argumenten: griep kan dodelijk zijn en de griepprik voorkomt dit.
Maar hoewel griep wel degelijk dodelijk kan zijn – vooral voor ouderen – is er geen onafhankelijk bewijs voor de werking van de griepprik. In Nederland sterven jaarlijks tussen de 250 en 2000 mensen aan de griep en in Groot-Brittannië zijn dat er zo’n 700 per jaar. Maar gezondheidsautoriteiten voorspellen consequent een veel hoger aantal doden. In 2005 schatte de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) dat 7,4 miljoen mensen zouden sterven aan de vogelgriep (A-griep, het H5N1-virus). In werkelijkheid zijn er tot nu toe 610 menselijke besmettingen officieel bekend bij de WHO, waarvan er 360 zijn overleden1. De toenmalige Britse hoofdadviseur voor de volksgezondheid – Sir Liam Donaldson – ging alleen al voor het Verenigd Koninkrijk uit van 750.000 sterfgevallen.
Ook de Amerikaanse Centers for Disease Control and Prevention (CDC) moesten toegeven dat hun eigen voorspelling van het jaarlijkse aantal griepdoden de laatste twintig jaar steeds te hoog bleek te zijn. De CDC schatte dat elk jaar 36.000 Amerikanen aan griep zouden overlijden, al bleken de werkelijke cijfers doorgaans dichter bij de 3000 te liggen. Geconfronteerd met deze foutieve schatting gaf de CDC toe dat dit een gemiddelde was uit een periode waarbinnen er een aantal keer een epidemische uitbraak was van het virus H3N2. In die jaren bereikte het sterftecijfer in de VS de 49.000.
Toen de CDC in augustus 2010 bij monde van David Shay bekendmaakte dat ze van de gebruikelijke voorspelling van 36.000 doden zouden afwijken, was de boodschap: ‘Griep is in feite onvoorspelbaar. Aan het begin van een bepaald seizoen weten we nog niet wat de gevolgen van de griep zullen gaan worden.’ Hij voegde eraan toe dat de beste manier om sterfte aan de griep te voorkomen een jaarlijkse inenting was. Die zou beschikbaar moeten zijn voor iedereen vanaf de leeftijd van een half jaar 2.
Werkt het wel?
Volgens de website van de NHS ‘hebben onderzoeken aangetoond dat de griepprik een effectieve bescherming biedt tegen de griep’. Op het eerste gezicht lijkt dit waar. Onderzoekers hebben een analyse gedaan van 31 studies naar het griepvaccin in de periode 1967-2011. Zij concludeerden dat de inenting hielp in 67 procent van de gevallen, vooral bij HIV-positieve volwassenen met een verzwakt immuunsysteem. Ook beschermde hij 70 procent van de gezonde volwassenen tussen de 18 en 46 jaar, en 66 procent van de gezonde kinderen tussen 6 en 24 maanden oud 3.
Wrang genoeg had hij het minste effect bij de ouderen – de meest kwetsbare groep. Iemand van 65 jaar of ouder heeft zo’n tien keer meer kans om aan symptomen van de griep te overlijden dan iemand in de leeftijdsgroep 50-64, zelfs mét vaccinatie 4.
Maar graven we nog een beetje dieper dan wordt het beeld nog minder duidelijk. De meeste studies met een positieve uitkomst waren betaald door de fabrikant van het vaccin en die kunnen niet blindelings worden vertrouwd. Bij het beoordelen van 274 vaccinstudies werd ontdekt dat de door de fabrikant gesponsorde allemaal tot de conclusie kwamen dat het vaccin werkte. In de onafhankelijk gefinancierde studies bleek de eindconclusie negatief.
Het is eigenlijk heel begrijpelijk dat de griepprik niet werkt. Een virus is dynamisch en verandert constant, en er zijn meer dan tweehonderd virussen die griep en griepachtige aandoeningen kunnen veroorzaken. Alle virussen veranderen hun antigenen (een vaak toxische stof die de respons van een antistof ofwel antilichaam uitlokt) om herkenning door het immuunsysteem te omzeilen. Deze veranderingen treden vaak en snel op. Een griepvirus kan tot een miljoen maal vaker muteren dan een DNA-virus 5.
In het Global Influenza Programme van de Wereldgezondheidsorganisatie moeten makers van een vaccin ieder jaar nieuwe antigeenformules ontwikkelen (een molecuul dat een reactie van het afweersysteem opwekt), vaak al negen maanden vóór de eerstvolgende grote griepuitbraak. Hun taak bestaat dus vooral uit toekomstvoorspelling – ze moeten vooruitlopen op wat naar zij aannemen de nieuwe virusstam zal zijn om de perfecte antigeen-‘match’ te kunnen ontwikkelen. Alleen het vaccin dat geheel overeenkomt met het virus kan dat virus bestrijden. Het is bijna onmogelijk om dat te voorspellen, vanwege de talloze mogelijke mutaties van het virus 6. Zodoende wil de ironie dat het perfecte vaccin altijd een jaar te laat komt.
Dit is bevestigd door de Cochrane Collaboration, een onafhankelijke internationale medische onderzoeksgroep die een overzichtsonderzoek heeft gedaan van studies naar de effectiviteit van verscheidene griepvaccins. Alles bij elkaar analyseerden zij vijftig studies met in totaal meer dan 70.000 proefpersonen, waarvan sommigen waren ingeënt en anderen niet. Onder ‘ideale omstandigheden’ – het hoogst onwaarschijnlijke geval dat het vaccin voor 100 procent op het virus was afgestemd – zouden 33 mensen gevaccineerd moeten worden om één geval van griep te voorkomen. Onder ‘gemiddelde omstandigheden’ – de realiteit van vaccins die slechts gedeeltelijk op het virus zijn afgestemd – zouden honderd mensen moeten worden ingeënt om één griepgeval te voorkomen.
In het gunstigste geval, aldus de Cochrane-onderzoekers, kan het vaccin helpen tegen influenza A en B, die ongeveer 10 procent van alle circulerende griepvirussen uitmaken. Bovendien voorkomt het vaccin complicaties niet. Gevaccineerde mensen met een slecht immuunsysteem die griep opliepen, belandden even goed in het ziekenhuis of verzuimden even veel dagen van hun werk als wie niet was ingeënt. Daar komen de bijwerkingen van de griepprik zelf dan nog bij. De website van de National Health Service staat bol van de klachten van mensen die zich in voorgaande jaren hadden laten inenten en dat omschrijven als ‘de slechtste beslissing die ik ooit heb genomen’. Veel van hen leden aan slopende bijwerkingen van de prik, die op zich erger waren dan de griep zelf en de meesten klaagden over verkoudheid en pijn op de borst en duizeligheid na afloop.
Erger is dat de griepprik het Guillain-Barré-syndroom kan veroorzaken, waarbij het immuunsysteem het perifeer zenuwstelsel aanvalt. De ernstigste gevallen daarvan leiden tot verlamming en kunnen ongeneeslijk zijn. Volgens de onderzoekers van Cochrane komt dit voor bij een op de miljoen gevaccineerde mensen.
De Cochrane-analyse is vernietigend, maar het echte plaatje is waarschijnlijk nog erger. De onderzoekers wijzen erop dat vijftien van de studies die ze onderzochten waren betaald door de fabrikant van het vaccin, zodat die uitslagen mogelijk al ten positieve waren vertekend. Een verdacht groot aantal van de klinische onderzoeken vond ook plaats onder ‘ideale’ omstandigheden, waarbij het vaccin de perfecte match was van het virus 7.
Maar ondanks zijn autoriteit en onafhankelijkheid is de analyse van Cochrane compleet genegeerd door de NHS. In plaats daarvan geeft hun Joint Committee on Vaccination and Immunisation (JCVI) er de voorkeur aan te vertrouwen op een ongepubliceerd onderzoeksrapport, dat gedeeltelijk is opgesteld door het Health Protection Agency van de overheid zelf. Dit onderzoeksrapport onderbouwt de effectiviteit van de griepprik en hoe het programma kan worden uitgebreid naar andere groepen, met name kinderen en zwangere vrouwen, aldus een verklaring van de JCVI8. Nederland is niet van plan de doelgroep uit te breiden naar zwangere vrouwen en kinderen, maar ook hier is er kritiek van wetenschappers op de aannames die ten grondslag liggen aan de griepprik. In een uitzending van Zembla komen zij uitgebreid aan het woord (De overbodige griepprik, Zembla, 20 november 2010).
Vrouwen en kinderen eerst
Dit jaar zouden meer mensen de griep krijgen, vreesde de WHO, omdat dat het H1N1-virus – dat verantwoordelijk is voor de Mexicaanse griep – terug zou komen. Vanwege die mogelijkheid kregen in Engeland voor het eerst ook zwangere vrouwen de prik aangeboden. De gangbare risicogroepen komen ook in aanmerking, waaronder iedereen boven de 65 en mensen op sleutelposities, zoals verpleegkundigen en artsen. Verder volwassenen en kinderen met astma, hartaandoeningen, diabetes, multiple sclerose (MS) en lever- en nierziekten. Het vaccin is ontwikkeld om te beschermen tegen twee grote grieptypen: influenza type A en B. De A-stam is meestal de heftigste en kent subtypen als de vogelgriep en de Mexicaanse griep (ook varkensgriep genoemd). Het B-type komt echter veel vaker voor en geeft een relatief milder ziekteverloop.
Het vaccin dat dit jaar wereldwijd is gebruikt, bevatte bescherming tegen het H1N1- en het H3N2-virus (een vorm van Mexicaanse griep), en een soortgelijk virus als het B/Wisconsin/1/2010-virus, dat de voornaamste griepoorzaak was twee jaar geleden.
De weigeraars
In Nederland heeft in 2011 65,7% van de doelgroep – mensen boven de zestig en de risicogroepen – zich laten vaccineren10. Dit was een lichte daling ten opzichte van het jaar daarvoor. Groot-Brittannië heeft een van de hoogste percentages deelnemers in de Westerse wereld, met 74 procent van 65-plussers en 52 procent uit de zogeheten risicogroepen die zich laten vaccineren (volgens de cijfers van de campagne van 2010/2011) 9.
Onder mensen op sleutelposities in de gezondheidszorg – zoals artsen en verpleegkundigen – was de vaccinatiegraad in het Verenigd Koninkrijk vorig jaar 64 procent, ten opzichte van 98 procent als dit verplicht werd gesteld door de werkgever 11. In Canada is de vaccinatiegraad rond de 36 procent, even hoog als in de Verenigde Staten 12.
De deelname dit jaar is negatief beïnvloed door berichten over vervuilde partijen inentingsvloeistof. In Groot-Brittannië werden 160.000 doses van het griepvaccin Agrippal – van Novartis – teruggeroepen nadat er klonteringen in de injectievloeistof waren aangetroffen. Nog zeven landen – Canada, Zwitserland, Oostenrijk, Duitsland, Spanje, Italië en Frankrijk, deden Agrippal en het andere griepvaccin van Novartis, Fluad, in de ban nadat hetzelfde euvel in voorraden was gevonden. Volgens Novartis waren het eiwitdeeltjes en vormden ze geen risico voor de gezondheid. Na enkele weken werd het verbod ingetrokken.
Een ander griepvaccin dat in het Verenigd Koninkrijk wordt gebruikt – Inflexal V van Crucell – werd ook teruggetrokken nadat er tekenen van vervuiling waren gezien in meerdere partijen die naar (huis)artsen waren gestuurd. Crucell levert ongeveer 10 procent van de griepvaccins in Groot-Brittannië. In Nederland zijn, voor zover bekend, Influvac van Abott en Vaxigrip van Sanofi gebruikt.
En nu de kinderen nog
Uiterlijk in 2014 zal aan alle Britse kinderen vanaf 2 tot 17 jaar een jaarlijkse griepvaccinatie worden aangeboden, bij voorkeur in de vorm van een neusspray. Deze spray – Fluenz van AstraZeneca – wordt in de VS al sinds tien jaar gebruikt. 9 miljoen Britse kinderen komen in aanmerking voor Fluenz en de JCVI schat dat het jaarlijks 2000 levens kan redden en 11.000 ziekenhuisopnames voorkomen. Dit effect is opzienbarend en de moeite waard – tenminste, als het waar zou zijn.
Volgens de Amerikaanse Centers for Disease Control and Prevention (CDC) sterven jaarlijks gemiddeld 97 kinderen onder de 19 aan griepsymptomen. Dit gemiddelde cijfer komt neer op 0,1 dode per 100.000 mensen. Dit zou betekenen dat van de 9 miljoen Britse kinderen die binnen de doelgroep van Fluenz vallen, naar verwachting slechts negen aan griep kunnen sterven. Dus waar haalt de JCVI zijn schattingen vandaan? Wederom uit het ongepubliceerde onderzoek van de Health Protection Agency. Toch beschikt de JCVI volgens de NHS over een ‘substantiële onderbouwing’ voor de werkzaamheid en veiligheid van Fluenz.
Afgezien hiervan negeert de JCVI de informatie van de Wereldgezondheidsorganisatie, die had geconcludeerd dat het effect van het neusvaccin zeer beperkt was. Het griepvaccin heeft een relatief goede veiligheidsreputatie, hoewel onaangename bijwerkingen – die even vervelend kunnen zijn als de griep zelf – maar al te vaak voorkomen.
Maar er is nog een ander zorgelijk aspect: het werkt niet, terwijl mensen daar wel van uitgaan. Om die reden doen ze zelf weinig aan het versterken van hun immuunsysteem. Als gevolg daarvan lopen ze ook meer kans op een andere ziekte, waarvan sommige bij ouderen dodelijk kunnen zijn.
Natuurlijke bescherming
Als het vaccin niet werkt, wat kunt u dan zelf doen om zich te beschermen tegen de seizoensgriep? Het sleutelwoord hierbij is natuurlijk preventie, en dat komt neer op een gezond immuunsysteem. Hier volgen wat tips voor uw dagelijks leven.
- Regelmatig een duursport beoefenen is een goede manier om kouvatten en griep te voorkomen. Wie vijf of meer keren per week 20 minuten matig zwemt, wielrent of hardloopt, heeft doorgaans minder kans om verkouden te worden of griep op te lopen dan wie dat niet doet.
- Vitamine C. Deze antioxidante vitamine kan de duur en de ernst van een griep of verkoudheid significant beperken1.
- Als u zink inneemt, als zuigtablet, pil of siroop, kunt u de duur en de ernst van een verkoudheid beperken. De uitkomst van 13 proefonderzoeken met in totaal 1000 personen liet zien dat wie binnen 24 uur na de start van zijn symptomen zink innam korter en minder hevig verkouden was dan wie dit niet deed 2.
- Vitamine D. Deze ‘zonneschijnvitamine’ kan nuttig zijn om het risico op griep en verkoudheid te beperken. In een grootschalig onderzoek in de VS bleken mensen met het laagste gehalte vitamine D significant vaker onlangs een kou of griep te hebben doorgemaakt. Het risico bleek het hoogst bij personen met chronische luchtwegaandoeningen als astma en longemfyseem 3.
- Neusspoeling – waarbij de neusgaten worden schoongespoeld met een zoutwateroplossing – kan een krachtig wapen zijn tegen verkoudheid en griep. In een proefonderzoek met 401 kinderen met verkoudheid of griep bleek dit minder ziektedagen, schoolverzuim en complicaties op te leveren dan in de groep die alleen medicijnen kreeg 4.
- De consumptie van gezonde bacteriën in de vorm van yoghurt en supplementen hing samen met 12 procent minder acute bovenste luchtweginfecties als verkoudheid en griep, ten opzichte van de placebogroep 5.
- Propolis (bijenpollen). Deze gummi-achtige substantie – die door honingbijen wordt verzameld uit bladknoppen en boomschors – kan helpen om verkoudheid te voorkomen of een milder verloop te geven 6.
- Stressmanagementtechnieken – zoals visualisatie, meditatie en yoga – kunnen effectief zijn bij het beperken van de symptomen van verkoudheid en griep 7.
- Regelmatige saunabaden verminderen de kans op verkoudheid, zo valt uit een Australisch onderzoek af te leiden. Vijftig vrijwilligers werden opgesplitst in een groep die saunabaden nam, en een controlegroep die dat niet deed. Na zes maanden bleek de saunagroep aanmerkelijk minder vaak verkouden te zijn geweest 8.
1 Cochrane Database Syst Rev, 2007; 3: CD000980
2 Cochrane Database Syst Rev, 2011; 2: CD001364
3 Arch Intern Med, 2009; 169: 384-390
4 Arch Otolaryngol Head Neck Surg, 2008; 134: 67-74
5 Cochrane Database Syst Rev, 2011; 9: CD006895
6 Rom J Virol, 1995; 46: 115-133
7 J Psychosom Res, 2001; 51: 369-377, 721-728
8 Ann Med, 1990; 22: 225-227
Geneeskrachtige planten
Als u griep hebt, kunt u de symptomen wat verminderen met deze plantaardige middelen:
- Echinacea purpurea beperkt de duur en de symptomen van een verkoudheid en blijkt ook effectief bij griepsymptomen. Neem voor het beste resultaat Echinacea in zodra de eerste tekenen zich voordoen1.
- In een Brits onderzoek met 146 vrijwilligers bleek een capsule per dag met een knoflooksupplement tot 63 procent minder verkoudheden te leiden en 70 procent minder ziekteverzuim ten opzichte van een placebo 2.
- Degenen die 12 weken lang 100 mg ginsengextract namen (Panax ginseng) liepen minder vaak griep en verkoudheid op en versterkten hun immuunfunctie. Dit bleek uit een gerandomiseerd dubbelblind placebogecontroleerd onderzoek met 227 patiënten die waren ingeënt tegen griep 3.
- Deze Chinese plant (NL: hokjespeul) is een klassieke kruidenremedie als tonicum en als behandeling van verkoudheid en griep, alleen of in combinatie met andere kruiden.
- Andere Chinese kruiden. Het Chinese kruidenmiddel Ma Xing Shi Gan-Yin Qiao San – dat uit twaalf kruiden bestaat – bleek als koortsverlager bij grieppatiënten effectiever dan Tamiflu (oseltamivir) 4.
1 J Altern Complement Med, 2000; 6: 327-334
2 Adv Ther, 2001; 18: 189-193
3 Drugs Exp Clin Res, 1996; 22: 65-72
4 Ann Intern Med, 2011; 155: 217-225
Tamiflu
Farmagigant Roche verdient per jaar zo’n 2,3 miljard euro aan de verkoop van Tamiflu (oseltamivir), het voornaamste antigriepmiddel bij epidemieën. Het bedrijf verbergt echter bewijs dat erop duidt dat het middel niet werkt en zelfs het immuunsysteem kan beschadigen. Dit werd vorig jaar wereldkundig gemaakt door de Cochrane Collaboration, een onafhankelijke onderzoeksgroep, die zich moest beroepen op de vrijheid van informatie om Roche – na meerdere verzoeken hiertoe – te dwingen de informatie vrij te geven.
Aanvankelijk had Roche volgehouden dat de farmaceut in het bezit was van tien ongepubliceerde onderzoeksverslagen die de voordelen van Tamiflu aantoonden. Maar zodra de gegevens waren vrijgegeven, bleken deze claims – samen met andere, zoals het feit dat het middel geen negatieve bijwerkingen had en het immuunsysteem niet beschadigde – vals 1.
In feite blokkeert Tamiflu de lichaamseigen natuurlijke verdediging tegen het griepvirus en verhoogt het bij kinderen het risico op braken. Bovendien is de werking nauwelijks beter dan die van een placebo, zo bleek uit de achtergehouden gegevens.
Roche heeft een voorgeschiedenis in het achterhouden van de waarheid over dit geneesmiddel. In 2003 dwong de Amerikaanse geneesmiddelentoezichthouder – de Food and Drug Administration (FDA) – Roche om artsen te laten weten het middel niet meer voor te schrijven aan kinderen jonger dan een jaar, nadat onafhankelijk onderzoek de risico’s daarvan voor de allerkleinsten had onthuld. In 2006 moest het bedrijf vervolgens toegeven dat patiënten zichzelf schade konden berokkenen door het middel te nemen.
Drie jaar later stond de FDA weer bij Roche op de stoep. Ditmaal werd Roche gedwongen om bekend te maken dat de hallucinaties en het abnormale gedrag dat het medicijn kon veroorzaken zó extreem konden zijn, dat de patiënt zelfs zelfmoord kon plegen. Dit was inmiddels in Japan al voorgekomen. De Zuid-Koreaanse gezondheidsautoriteiten deden in 2007 eenzelfde soort waarschuwing uitgaan tegen het gebruik van Tamiflu, met een algeheel verbod voor het gebruik onder tieners.
Zo’n soort waarschuwing is in Europa nog niet uitgevaardigd, hoewel hier ook gelijksoortige bijwerkingen bij kinderen zijn gesignaleerd. Meer dan de helft van de kinderen die Tamiflu krijgen, hebben bijwerkingen hiervan, zoals nachtmerries en misselijkheid. De UK Health Protection Agency heeft onthuld dat 53 procent van de kinderen die dit medicijn krijgen een of meer bijwerkingen heeft gerapporteerd. Het meest komt misselijkheid voor – aangegeven door 29 procent van de kinderen – gevolgd door maagpijn en maagkrampen en slaapproblemen. Ongeveer een op de vijf lijdt aan ‘neuropathische bijwerkingen’, zoals nachtmerries of afwijkend gedrag 2.
1 Cochrane Database Syst Rev, 2012; 1: CD008965
2 Eurosurveillance, 2009; 14: pi=19287
Bronnen
1 www.who.int/influenza/human_animal_interface/Influenza_Summary_IRA_HA_interface_16Jan13.pdf
2 Reuters, 26 augustus 2010; www.reuters.com/article/2010/08/26/us-flu-usa-idUSTRE67P3NA20100826
3 Lancet Infect Dis, 2012; 12: 36-44
4 Lancet Infect Dis, 2007; 7: 658-666
5 Vaccine, 2002; 20: 3068-3087
6 Lancet, 2005; 355: 1139-1140
7 Cochrane Database Syst Rev, 2010; 7: CD001269
8 JCVI Statement on the annual influenza vaccination programme – extension of the programme to children, 25 juli 2012
9 Centres for Disease Control and Prevention: www.cdc.gov/flu/professionals/vaccination/nfs-survey-march2012.htm
10 http://rivm.nl/Onderwerpen/Ziekten_Aandoeningen/G/Griep
11 www.cdc/gov/flu/healthcareworkers.htm
12 Gepresenteerd op het Canadian Cardiovascular Congress, 27-31 oktober 2010, Toronto, Canada
Medisch dossier, maart 2013